Gökhan Karakaş | gokhan.karakas@milliyet.com.tr

“Medeniyetlerin beşiği” olarak bilinen Fırat ve Dicle ırmaklarının ortasındaki Mezopotamya uygarlıklarını günümüz lisanıyla tanıtılmasını sağlayan Muazzez İlmiye Çığ, 1914 yılında Bursa’da başlayıp genç Türkiye Cumhuriyeti’nin idealist bayan öğretmenlerinden biri olarak Eskişehir’de devam eden, oradan Ankara Üniversitesi Lisan ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’ne ve Mezopotamya uygarlıklarına uzanan 108 yıllık hayatını Milliyet Arkeoloji’ye anlattı. Bugün de tarih ve arkeolojiye olan ilgisi süren, bu alanlardaki bilgilerini yenileyen, öğrenmeye açık olduğunu söyleyen Çığ, Göbeklitepe hafriyatlarının kendisini şaşırttığını belirtiyor. Çığ, “Kızım Esin sevdiğim tüm haberleri bana getirir, okurum. 12 bin yıl önceye dayanan muazzam Göbeklitepe’nin gerisinden neler çıkacak merakla bekliyorum. Toplum olarak Göbeklitepe’yi çok düzgün anlamalı ve sahip çıkmalıyız” diyor. Çığ, zihninin berraklığının kaynağının ise “üretmenin kendisine verdiği manevi mutluluk” olduğunu söylüyor. 20 Haziran 1914’te Kırım göçmeni bir ailenin kızı olarak Bursa’da dünyaya geldi Muazzez İlmiye Çığ. Osmanlı’nın güç günleriydi. Beş yaşına geldiğinde yaşadığı İzmir, Yunanlar tarafından işgal edildi. İşgalin akabinde Muazzez İlmiye Çığ’ın ailesi Orta Anadolu’ya, Çorum’a göç etti. Bu sıkıntı yıllarda eğitimini sürdüren Çığ, genç Türkiye Cumhuriyeti’nin eğitim ordusunun neferlerinden biri oldu, Eskişehir’de öğretmenliğe başladı. Cumhuriyet’in her alanda yetişmiş beşere gereksinimi vardı. Bu açığın kapatılması için Atatürk’ün isteğiyle açılan Ankara Üniversitesi Lisan ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nin Hititoloji kısmına geçti Çığ. Sümeroloji’yi tanıştığı birinci günden itibaren çok sevdiğini ve 30 yıl boyunca bu bilim kısmına hizmet ettiğini belirtiyor.

74 bin tablet

Öğretmenliğinin dördüncü yılında, 1936’da Ankara Üniversitesi’nden bir kısım seçebileceklerinin söylendiğini, bunun üzerine bir arkadaşıyla Eskişehir’den Ankara’ya geldiklerini belirten Çığ, o günleri şöyle anlatıyor: “Fransızca okumak istiyordum ancak dolu olduğunu öğrendim. Hiçbir fikrim olmayan Hititoloji kısmına kaydımı yaptırdım. Alman hocaların anlattığı dersleri çok sevdim. Bilhassa Almanya’daki Nazi baskısından kaçarak gelen Prof. Dr. Hans Gustav Güterbock beni çok etkiledi. Sümerce ve Akadca dersler de gördük. 1940 yılında mezun olmama karşın Prof. Dr. Hans Gustav Güterbock daima yanımdaydı. Pek çok konferansa birlikte gittik. Ben, İstanbul Arkeoloji Müzesi’ndeki İstanbul Eski Şark Yapıtları Müzesi’nde Dokümanlar Arşivi Uzmanı olarak misyona başladım. 31 yıl içinde yalnızca Sümerce değil, Akadca ve Hititçe yazılmış olan 74 bin tabletin düzenlenmesini, çevrilmesini ve kayıt altına alınmasını sağladık. Müzede vazifedeyken sekiz kitap yazarak Mezopotamya medeniyetlerinin bilim dünyasında daha fazla yer edinmesini amaçladık. Batı dünyası tarihin başlangıcını Yunan medeniyetiyle bağdaştırmak ister lakin tarih Mezopotamya’da başlar.”

“Uygarlıkları anlattım”

1972 yılında emekli olduktan sonra tecrübelerini yazmaya karar verdiğini belirten Muazzez İlmiye Çığ, Atatürk’ün kurduğu devlet bankalarına Sümerbank ve Etibank isimlerini vermesinin tesadüf olmadığını vurguluyor: “Büyük Atatürk, tarihin Mezopotamya’da başladığını, Anadolu’nun kadim kültürünün Mezopotamya ile ilgili olduğunu çok yeterli biliyordu. Kurduğu bankalara verdiği isimlerle Sümerlerin ve Hititlerin (Etiler) Türk toplumu tarafından daima hatırlanmasını istiyordu. Zira Atatürk bir gün Mezopotamya medeniyetlerinin Türk tarihiyle kesişeceğini biliyordu. ‘Bu kavimler Türklerle buluşacak’ diyordu. Ben de tecrübelerimi Atatürk’ün dediği üzere topluma anlatmaya karar verdim. 23 kitap yazarak bu uygarlıkları topluma anlatmaya çabaladım.”

Gelişmeleri takip ediyor

Türkiye’deki tüm gelişmeleri takip ettiğini ancak en çok tarih ve arkeoloji alanındaki bahisleri izlediğini belirten Çığ, Göbeklitepe hafriyatlarının dünyayı daha uzun müddet şaşırtacağını söylüyor: “Kızım Esin sevdiğim tüm haberleri bana getirir, okurum. Göbeklitepe, konar göçer ömürden yerleşik yaşama geçişin vaktini çok geriye taşıdı. 12 bin yıl önceye dayanan muazzam Göbeklitepe’nin gerisinden neler çıkacak merakla bekliyorum. Bana kalırsa Göbeklitepe, tarihin başlangıcını Anadolu’ya taşıyacak. O devirde beşerler nerede yaşıyordu, nasıl yaşıyordu, bunlar dünyayı şaşırtacak ve Anadolu’nun dünya kültürü açısından ehemmiyetini artıracak. Toplum olarak Göbeklitepe’yi çok güzel anlamalı ve sahip çıkmalıyız.” Göbeklitepe kadar Anadolu’dan çıkan öbür bir paha olan Piri Reis’in de kendisini çok şaşırttığını belirtiyor Çığ. Topkapı Sarayı’nda periyodun Ulusal Müzeler Genel Müdürü Halil Eldem tarafından talih yapıtı bulunan, Osmanlı denizcisi Piri Reis’in 1513 yılında yaptığı haritanın Atlas Okyanusu, Güney Amerika’nın doğusu ile Afrika’nın batısını kapsayan kısmının günümüze kadar gelmesinin büyük talih olduğunu söyleyen Çığ, “Dünyadaki büyük değişiklikleri araştıran ABD’li Prof. Dr. Charles Hapgood’un NASA dayanağı ve 24 asistanıyla yazdığı ‘Eski Deniz Hükümdarlarının Haritaları’ isimli kitapta bile sırları anlatılır. Antarktika’yı nasıl çizdiği, kıtalardaki ömrü yorumlaması daima merak edilir. Uzaylıların yaptığını bile düşündüren bu haritanın ve Piri Reis’in günümüzde daha güzel anlaşılması gerekli. Göbeklitepe ve Piri Reis Anadolu’nun kadim kültürünün ve bilgi birikiminin örneğidir” diyor. 108 yaşında olmasına karşın hala okuyan ve kızı Esin Çığ aracılığıyla dünyadaki tüm gelişmeleri takip eden Çığ, zihninin berraklığının kaynağının “üretmenin kendisine verdiği manevi mutluluk” olduğunu söylüyor. “Hiçbir yemeği ayırt etmem. Diyet yapmam. Hayata olumlu bakarım. Bilgi edinmeye, öğrenmeye açığım. Göbeklitepe’de neler olacak çok merak ediyorum. Anadolu’yu ve eski medeniyetleri okumaya devam edeceğim” diyerek bir hayat dersi daha veriyor.

Gençlere öğüdü

Genç Türkiye Cumhuriyeti’nin idealist bir öğretmeniyken arkeoloji biliminin gizemine kapıldığını belirten Çığ, “Avrupa’nın 400 yılda yaptığı Rönesans’ı Mustafa Kemal Atatürk 20 yılda yaptı. Bu açıdan Anadolu aydınlanmanın da beşiğidir. Gençlerin Türk kültürü ve Türk lisanından uzaklaşmaması değerli ölçüde dileğim. Gençlere değerli ölçüde tavsiyem çok çalışsınlar lakin kendilerine de vakit ayırsınlar. Muvaffakiyete giden yol kendinle barışık olmak ve çok çalışmaktan geçer. Okumayı, çalışmayı ve hayata umutla bakan gençleri çok seviyorum. Nutuk okumaktan bıkmasınlar. Araştırmak zihni zinde tutar” diyor. Çığ, kelamlarını şöyle sonlandırıyor: “Dinlerin ve medeniyetlerin çıkış yeri Sümerlerdir. Sümerlerle yalnızca tarih başlamaz, edebiyat ve bilim de başlar. Gılgamış Destanı şiir formundadır, ben Gılgamış’ı kıssa olarak yazdım. Bugün insanoğlu tanrıça İnanna üzere hayat sürüyor. Aşk, kusursuz varlık, seks, savaş, adalet ve siyasi güç tanrıçası İnanna üzere seviniyor, üzülüyoruz. Aydınlık karanlığı yeniyor. Kış yaz oluyor. İnsanoğlu olarak umudumuzu koruyoruz ve İnanna üzere yaşıyoruz.”